We zitten middenin de periode dat overal 75 jaar bevrijding wordt herdacht. Er zijn in Nederland en Europa niet veel mensen meer die als ooggetuige kunnen vertellen over de oorlogsjaren. Als kind vond ik het vroeger spannend als mijn vader zijn belevenissen uit de periode 40-45 met ons deelde. Hij kon er mooi over vertellen en het klonk als een avontuurlijk jongensboek.  

Die verhalen gingen over goeie mensen en slechteriken. Soms hilarisch, als de vijand met smoesje om de tuin werd geleid. Het is zonder enige twijfel waarheid geweest wat mij werd verteld. Pas jaren later werd me duidelijk dat er meer aan de hand is geweest. Gruwelijk, te gruwelijk zijn die verhalen om door een vader aan zijn jonge kinderen te laten vertellen.

Een jaar lang herdenken we 75 jaar bevrijding. Er worden oude films gedraaid, er wordt feest gevierd, de bevrijders worden voor de zoveelste keer geëerd. Maar wat is dat allemaal waard als we niet nadrukkelijk stilstaan bij de vernietiging van 6 miljoen mensen door het nazi-regime. 

"Auschwitz kwam niet zo maar uit de lucht vallen"

Deze week was de jaarlijkse herdenking van de afslachting van die miljoenen Joden, Sinti en Roma en hen die anders dachten of anders geaard waren dan het regime voorschreef. In het voormalige vernietigingskamp Auschwitz waren overlevenden en afgevaardigden uit 50 landen bijeen om elkaar verhalen te vertellen en aan te horen.

Broze oude mensen kregen iedereen die luisterde stil met hun getuigenissen. Zij waarschuwden: Auschwitz kwam niet zo maar uit de lucht vallen.  Als we het normaal gaan vinden dat minderheden stapje voor stapje hun vrijheid wordt afgenomen, dan is het woord democratie een dode letter geworden, zonder betekenis of waarde. 

In de jaren dertig werden de borden met opschrift ‘Voor Joden verboden’ gewoon en plots waren de gaskamers een feit. De democratie was de nek omgedraaid, voor protest was het te laat, dat haalde toen niets meer uit. In een uren durend programma ging het dáár over. De verhalen riepen emotie op en bleven boeien. De laatste man die ons toesprak vanuit Auschwitz vertelde dat niet één overlevende of nabestaande van de vernietigingsfabrieken ooit uit wraak een Duitser heeft gedood. 

Een boodschap die klonk als een opdracht en waarin misschien wel het geheim van Vrede op Aarde verborgen ligt. Geen wraak, maar de aantasting van mensenrechten op tijd herkennen, de kop indrukken en tot zwijgen brengen. Je zag hier en daar wat mensen ongemakkelijk schuiven op hun stoel.