Voetbal in Lochem tijdens de Tweede Wereldoorlog
- Nieuws
- 1 oktober 2024
- Berry Swarthoff
LOCHEM - Tussen 1940 en 1945 werd er in Nederland “gewoon”gevoetbald. Elke zondagmiddag waren er wedstrijden op verschillende Nederlandse velden. Een jaar na de capitulatie, op 15 mei 1940, besloot het bestuur van de voetbalbond uit eigen beweging, geen joodsche scheidsrechters en grensrechters aan te stellen bij wedstrijden in plaatsen waar dit verboden is. Na 31 augustus verschenen er bordjes op de velden... “Verboden voor Joden”.
Voetbal Lochem
Op 10 april 1918 werd de Lochemse voetbalclub Blauw-Wit opgericht. Men speelt vanaf 1928 op het algemeen sportterrein aan de Larenseweg, dit veld kost 125 Gulden huur per jaar. De club komt uit in de 3e klasse van de Gelderse Voetbal Bond (GVB). Op 14 oktober viert de Lochemse voetbalclub Blauw-Wit haar 12½ jarig jubileum bij café Nijhof. 1923-1924 Excelsior gaat Koolhazen heten en spelen in geel-blauw. Ze spelen 3e klasse GVB en vieren ook hun 12½ jarig bestaan. Deze Lochemse Koolhazen zijn in 1939 zeer succesvol. Ze speelden op zondag 2 april 1939 tegen Ruurlo om het kampioenschap van de 1e klasse en wonnen deze wedstrijd met 5-1.
Zoals de herinneringen aan deze wedstrijd spreken was het een echte ruwe streekderby. Ook Klein Dochteren werd in de dertiger jaren opgericht. De club speelt het eerste jaar op een ontgonnen heideveldje, zo’n 200m achter het huidige sportcomplex. Later verhuisden ze naar een locatie met een omgebouwd kippenhok als kleedruimte voor de tegenpartij. En de zolder van Café de Zonnebloem als kleedruimte voor de thuisclub.
De eerste fusie
In de oorlogsjaren was het moeilijk om je vereniging draaiende te houden. Diverse jongens werden gedwongen te werk gesteld in Duitsland. Anderen waren van joodse komaf en moesten onderduiken. Klein Dochteren fuseerde met de koolhazen tot de Koolhazen Dochteren Combinatie (KDC).
De tweede fusie
Er volgt nu een periode vol rivaliteit tussen KDC en Blauw-Wit. KDC speelt afwisselend in de 1e klasse afdeling Gelderland en de 4e klas KNVB. Blauw-Wit speelt afwisselend in de 3e en 4e klas KNVB.
Razzia’s
Vaak werden bij drukbezochte wedstrijden door de Duitsers Razzia’s gehouden. Natuurlijk een uitgesproken mogelijkheid om mensen op te pakken. De paniek was groot, want onder het publiek zaten inderdaad onderduikers, zoals er bij zoveel wedstrijden in die tijd mensen hun leven waagden voor wat afleiding tijdens die uitzichtloze eenzaamheid.
Koolhazen en KDC (Koolhazen Dochterense combinatie)
Uitgelegd door Dick Lammertink. Dick weet alles van de historie over het voetbal in Lochem.
Begin 1923 werd er door de Koolhazen gevoetbald op het veld achter Café Vonkerman. In 1944 kwam er een fusie tussen Koolhazen en Dochteren, genoemd KDC. Tijdens de oorlog was het geen probleem om te blijven voetballen, tenzij er een verordening was. De Duitsers wilden niet in een kwaad daglicht worden gezet en dachten hiermee” vriendelijk over te komen”. Voor het verzet was het natuurlijk ideaal om tijdens wedstrijden informatie uit te wisselen. Uiteraard moest men oppassen voor de nodige NSB’ers. Ook de NSB Burgemeester van Elten kwam af en toe kijken… Nee, daar werd je niet vrolijker van!
Het veld
Een komische noot was dat het veld afliep, dus van boven naar beneden. Dus in de eerste helft had je kans dat je naar beneden moest voetballen en in de tweede helft weer naar boven… Voor wie gunstig? Dick Lammertinks vader speelde voor de Koolhazen in de jaren 1920, 1930. Zijn broers met KDC in 1944 en daarna met de fusie van Blauw Wit in 1962. Dick speelde er zelf niet, maar als hij kwam en zei dat hij de zoon van Snoekie(bijnaam vader) was, mocht hij van de kassa juffrouw gratis naar binnen.
Het voetbalmonument
De Lochemse voetbalclub KDC heeft in 1945 twee leden verloren bij een zware explosie. Deze namen waren nog onbekend en zijn daarom toegevoegd aan het voetbalmonument. Ook kwam de heer Oplaat om het leven.
Een noodlottig ongeval
In de provincie Gelderland waren tot nu toe 271 voetballers geteld, die zijn omgekomen in de Tweede Wereldoorlog. Het betreft hier gesneuvelde voetballers, burgerslachtoffers, dwangarbeiders, Joodse voetballers en verzetsmensen. ’De verschrikkingen willen we hier onbeschreven laten,’ zoals A. Joh. Jansen schreef in het jaarverslag van de Geldersche Voetbalbond van 1945-1946. In Borculo werd één lid van de KNVB gedood, in Ruurlo en Vorden ieder twee en in Zutphen maar liefst twintig. Een rouwadvertentie in de Officieele mededeelingen van de Gelderse afdeling van de Voetbalbond van 6 september 1945, ondergebracht bij het Nationaal Archief, was een aanwijzing dat het Lochemse voetbal toch niet ongeschonden was gebleven. ‘De vereniging K.D.C. te Lochem geeft met leedwezen kennis van het overlijden van haar leden W. Morsing en C. Fokking welke op 21 augustus door een noodlottig ongeval om het leven zijn gekomen.’
Het begrip ‘noodlottig ongeval’ werd zowel in de oorlogsjaren zelf als kort daarna vaak gebruikt als eufemisme voor een dood door oorlogsgeweld. Er was dus alle reden om deze zaak verder te onderzoeken.
Kanaalbrug
Al snel bleek dat de namen verkeerd waren geschreven. Volgens de ledenlijst van KDC, in het bezit van clubarchivaris Dick Lammertink van Sportclub Lochem, betrof het Cas Fokkink, wonend in de Albert Hahnweg, en Wim Morssink van het Zuiderenkpad. ‘Ze waren toen niet ingeschreven bij KDC maar bij de Koolhazen,’ merkt Lammertink op. ‘Maar dat kan te maken hebben met het feit dat de Koolhazen in 1944 ging fuseren met v.v. Klein Dochteren. Dat resulteerde in de naam KDC, Koolhazen Dochteren Combinatie.’
Op 21 augustus 1945 werden Fokkink en Morssink gedood door een vroegtijdige explosie bij de Exelse kanaalbrug. Er viel nog een derde slachtoffer: J. Oplaat. Ze verrichten deze werkzaamheden om de resten van deze brug te verwijderen, die ruim vier maanden eerder door de Duitsers was opgeblazen om de opmars van de oprukkende geallieerden troepen te blokkeren. Zoals Het Parool schreef: ‘Te Lochem heeft dinsdagmiddag jl. een ongeluk met dodelijke afloop plaatsgevonden. Bij de werkzaamheden aan de Exelse kanaalbrug wordt voor het verwijderen van de brugstukken gebruikgemaakt van mijnen. Een dezer mijnen is ontijdig tot explosie gekomen, waardoor drie personen werden gedood.’
Dit drietal was daarmee geen slachtoffer van de oorlogshandelingen zelf, maar kunnen wel degelijk worden gerekend als oorlogsslachtoffers. De kanaalbrug werd tenslotte gesloopt als gevolg van een oorlogshandeling. De namen van Fokkink en Morssink zijn daarom toegevoegd aan het Voetbalmonument,
Waar kwam de bijnaam Koolhazen vandaan?
Het is allemaal al lang geleden. Lochemers koesterden in een ver verleden hun moestuin. Ook toen al gold boerenkool met worst als nationaal gerecht. Daarom zag men ook al honderden jaren geleden in de Lochemse tuinen zoveel boerenkool stronken staan. Daar kwamen vaak hazen op af, die zich aan de Lochemse kool tegoed deden. Volgens de overlevering hadden de Lochemers daar weinig waardering voor. Vandaar dat men besloot hieraan een eind te maken. Op een herfstochtend zag een Lochemer in zijn tuin een paar lange oren hoog boven de koolplanten uitsteken. Verschrikt rende hij de stad in en riep: “De moer van de hazen in mijn tuin!” Men overlegde met elkaar en besloot het dier te doden. Gewapend met gaffels en grepen ging men op pad. Toen men in de buurt kwam van het dier, begon het zo hard te schreeuwen dat allen op de vlucht sloegen. Zulke grote helden waren de Lochemers dus blijkbaar ook weer niet. Na enige tijd zag men het dier op de rug liggen en ging men er weer naar toe. Het bleek een gebroken poot te hebben en kon niet meer opstaan. Nu werd het dier gedood en in optocht naar de stad gebracht. ’s Avonds is er groot feest en de moer wordt gebraden en opgegeten. De volgende dag bleek dat er bij een boer in de omgeving een ezel was losgebroken en verdwenen. Sindsdien heten in de wijde omtrek de Lochemers Koolhazen.
Einde oorlog
Toen de oorlog in Lochem en omgeving afliep, bleven vaak achtergebleven militairen hier voor de wederopbouw. Britse militairen speelden graag voetbal. Voor de Canadezen en Amerikanen was het natuurlijk vreemd. Zij waren gewend om honkbal of ijshockey te spelen. Er werden ook vele benefiet wedstrijden gespeeld om geld in te zamelen zoals op 7 mei 1945.
Na de bevrijding begon de KNVB een moeizame zoektocht naar informatie. In het laatste oorlogsjaar was er geen communicatie meer mogelijk geweest in het verscheurde land, zodat het volkomen onduidelijk was hoe de situatie per regio was. ‘Nu zijn wij weer vrij,’ schreef het KNVB-orgaan Sportkroniek op 15 juli 1945 in zijn Bevrijdingsnummer. ‘Maar helaas is de toestand nog niet normaal.’
Er was slechts sporadische informatie over voetballers, die de oorlog niet hadden overleefd. Daarvoor kwamen speciale vragenlijsten: ‘Hebt u leden te betreuren gesneuveld in de Meidagen van 1940? Wie van Uw leden zijn op andere wijze ten gevolge van de oorlog overleden?’
Zo werd duidelijk dat de bond duizenden mensen had verloren. In een provincie als Limburg waren de meeste slachtoffers gevallen door bombardementen en landmijnen, waar in grote steden de Joodse voetballers met tientallen tegelijk waren vermoord, soms zelfs met honderden. Door heel het land herdachten clubs deze mensen op hun eigen monument
Op dit monument worden de Lochemers Fokkink & Morssink herdacht.
4th Batt Wiltshire Regiment.
Het 4th Batt, The Wiltshire Regiment was een van de regimenten die nauw betrokken was bij de bevrijding van Lochem. Onder hen waren een aantal goeie voetballers die in Lochem meevocht.
Trots op onze bevrijders!
Bronvermelding
Veel dank gaat uit naar Dick Lammertink voor zijn eindeloze inzet over de historie van het voetbal in Lochem.
- Zutphens Archief
- J.Klein Egelink
- W. Markerink
- Horst
- Zomer
- HG
- Jurryt van de Vooren
- Mel Boas
Koolhazen elftal van 1924
Voetbalvereniging "De Koolhazen 1" Van links naar rechts achterste rij: Johan van Zuilekom - Hennie Bouwhuis - Gerrit Marsman - Henk Vonkerman - Henk van Heeckeren - Henk ter Welle - Herman Hooijerink. Middelste rij: Hendrik Brinkerink - Bertus Pas - Jan Bettink. Voorste rij: Bart Reerink - Derk Reussink - Henk Bats.
Blauw Wit elftal van 1923
Voetbalvereniging Blauw Wit 1. Van links naar rechts achterste rij: Hendrik Jansen - Wim Tuitert - Hendrik Fraas - J. van de Garde - Ton van Zuilen - L. Vroom - Charles Klein - Ben Hogeweg. Voorste rij: H. Stroombeek - Henk Scheen - Jan Room.
Koolhazen elftal van 1929
Voetbalvereniging “De Koolhazen 1”. Van Links naar rechts, achterste rij: Scheidsrechter Hagen - Hendrik Lammertink - Jan Beltman - Hennie Bouwhuis - Gerrit Kruisselbrink - Henk Vonkerman - Jan Maatman - Willem Zenderink - Johan Hofstee. Voorste rij: Joop Hartog - Jan Jansen - Bennie Bats - Jan Bettink.
Blauw Wit elftal van 1931
Voetbalvereniging Blauw Wit 1 (op de foto staan spelers, begeleiders en bestuursleden). Van links naar rechts: Jan Jansen - Wim Lodeweges sr. - Jan de Graaf - Dirk Stern - Ben Hogeweg - Jan Harkink - Berend Nieuwenhuis - Henne Hietbrink - Wim Lodeweges jr. - Harrie Lovink - P.J. Stroombeek - Jan Dieperink. Voorste rij: Wim Tuitert - Willem Fraas - Henk Scheen - Jan Lubberdink - Hendrik Fraas.
Koolhazen elftal van 1935
Voetbalclub “ De Koolhazen”. Van links naar rechts, achterste rij: Albert Bosch - Gerrit Gelmers - Henk Schutte - Henk Vonkerman - Derk Hasselman - Jan Lenderink - Gerrit Kruisselbrink. Middelste rij: Jan Beltman - Henk Bats - Hennie Bouwhuis - Jan Bettink. Voorste rij: Jan Jansen - Gerrit Nieuwenhuis - Leo Pepping.
Blauw wit elftal 1943
Voetbalvereniging Blauw Wit. Twee teams die onderling een wedstrijd hebben gespeeld. Van links naar rechts achterste rij: Tillus Oplaat - Johan Nengerman - Willem Fraas - Jacob Beumer - Johan van de Wal - Martinus Sloot - Frits Wesseldijk - Dirk Scholten - Hendrik Greutink - R. van de Garde - H. Lochterink - Jan Room - dr. Both - Piet Meereboer - H. ter Welle - Ton van Zuilen - Gerrit Wittenberg - Wim Lodeweges jr. - Cor van Aanholt. voorste rij: Jan Blasman - Jan Dieperink - Hendrik Jansen - Dieks Stern - Wim van Zuilekom - Nico Ruiters - Maurits Koopman - Ben Hogeweg - Jan Scheen.
Vereniging Blauw-Wit – Royal Engineers . Uitslag 6 – 4 17-06- 1945
Voetbalvereniging Blauw Wit tegen de Royal Engineers, uitslag 6-4.Spelers aan de linkerkant zijn de Royal Engineers. Blauw Wit van links naar rechts: Hans Hanning (met bal) - Teun Hoffman - Eli Scheen - Roelof van Loo - Jan van Loo - André van Egmond - Herman Dieperink - Jan Vels - Appie Dieperink - Jan Stern - Jan Drenth - onbekend - Jan Dieperink
